Δρ Βασίλειος Δ. Σπανός
Διδάσκων
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονία
Διδάσκων
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονία
Εύλογα οποιοσδήποτε αναγνώστης απορεί με τον τίτλο καθώς φαινομενικά δεν υφίσταται κάποιου είδους σχέση με τον γιο του Πηλέα και της Θέτιδας. Η σκοπιμότητα αυτής της φράσης θα τεκμηριωθεί στο τέλος του παρόντος πονήματος προς αγαλλίαση όλων των αναγνωστών.
3.200 χρόνια περίπου είναι πάρα πολλά, με τα ανάκτορα του Πηλέα να διαμαρτύρονται σιωπηλά μέσα στο χωροχρόνο, να αναζητούν ταυτοποίηση όπως επίσης και τη δυνατότητα να γευτούν τις ηλιαχτίδες του φωτεινού Τιτάνα, του Ήλιου. Το ερώτημα όμως που τίθεται σε αυτό το σημείο είναι το εξής: «Πού έγκειται η σημασία εύρεσης των συγκεκριμένων ανακτόρων και ποιος ο δυνητικός ρόλος τους;». Η απάντηση έχει δύο συνιστώσες. Από τη μία, βάσει αρχαιολογικών αποδείξεων, είμαστε σε θέση να μιλάμε, για παράδειγμα, για το ανάκτορο του Αγαμέμνονα στις Μυκήνες, του Μενελάου στη Σπάρτη, του Νέστορα στην Πύλο. Γιατί τόση κωλυσιεργία από το Ελληνικό κράτος στο θέμα των ανακτόρων της Φθίας; Επειδή η Νότια Ελλάδα διαθέτει πληθώρα σημαντικών αρχαιολογικών χώρων ή διότι η ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας (συμπεριλαμβανομένης και της Φθιώτιδας με βάση το μακρινό παρελθόν) δεν έχει κάτι ουσιαστικό να επιδείξει; Οποιοσδήποτε με στοιχειώδεις γνώσεις περί γεωγραφίας και πολιτισμικού αποθέματος είναι σε θέση να αναιρέσει αμέσως τα παραπάνω – δήθεν – επιχειρήματα. Από την άλλη, η κατανόηση και όχι απλώς η γνώση για το τί εστί πραγματικά η Αχίλλειος αντίληψη περί ζωής και θανάτου είναι σε θέση να αλλάξει τα δεδομένα στην Κεντρική Ελλάδα όσον αφορά στον τουρισμό.
Αν ερευνήσει κάποιος, ποιο βιβλίο που σχετίζεται με την Ελλάδα έχει διαβαστεί περισσότερο σε παγκόσμια κλίμακα, θα καταλήξει εύκολα στο συμπέρασμα ότι αυτό το βιβλίο δεν είναι άλλο από την «Ιλιάδα». Η πραγματικότητα αυτή καταδεικνύει με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο ότι, στην ουσία, «ο Αχιλλέας αποτελεί την ψυχή της Ελλάδος». Απόλυτα λογικό, αν αναλογιστεί κάποιος ότι ο συγκεκριμένος ημίθεος χαρακτηρίστηκε ο μεγαλύτερος ήρωας όλων των εποχών και αποτέλεσε, με καθολική αποδοχή, το πρότυπο του ιδανικού ανθρώπου στην αρχαία Ελλάδα. Αν η προσωπική μου άποψη λαμβάνεται υπόψη, ο Αχιλλέας είναι «μέγιστος θνητών και αθανάτων». Το «γιατί;» βέβαια, δεν είναι της παρούσης.
Πριν 3 χρόνια, κατά τη διάρκεια εκπόνησης της Διδακτορικής μου Διατριβής και περιπλανώμενος στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας, όπως προανέφερα, συναντήθηκα κατά τύχη με ορισμένους ρομαντικούς οδοιπόρους ορμώμενοι εκ Γερμανίας και εξ Αυστρίας. Σκοπός τους, ήταν κατά κάποιο τρόπο, ο περιπατητικός τουρισμός ως βιωματική εμπειρία στα χώματα του Βασιλείου της Φθίας. Τί υποδεικνύει η προηγούμενη παράθεση γεγονότων; Μα φυσικά, το πηγαίο και κρυστάλλινο ενδιαφέρον ατόμων που έχουν ασχοληθεί ενδελεχώς με την Ελληνική Μυθολογία. Σε αυτό το ενδιαφέρον έγκειται το μέλλον της ανάδειξης και της αξιοποίησης της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
Η συγκεκριμένη περιοχή της χώρας μας δεν μπορεί να αποτελέσει σε καμία περίπτωση τόπο μαζικού τουρισμού· αυτό είναι προνόμιο των νησιών και της Νότιας Ελλάδος γενικότερα. Συνεπώς, η μοναδική λύση που προκρίνεται είναι η βιώσιμη ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού και πιο συγκεκριμένα, του πολιτισμικού τουρισμού. Αν και ο όρος είναι πολυσχιδής, εντούτοις η έμφαση σε στοχευμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα μοιάζει να είναι επιτακτική ανάγκη.
Είναι πεποίθηση μου το γεγονός ότι αν μπορεί κάτι να αλλάξει, αυτό θα γίνει με κατεύθυνση από «πάνω προς τα κάτω». Τρανή απόδειξη, ο ήρωας μας όταν αποσύρθηκε στη σκηνή του. Ως επακόλουθο, ο Έκτορας παρά λίγο να βάλει φωτιά στα πλοία των Αχαιών. Αν δεν έδειχνε πυγμή ο έτερος Αιακίδης, ο Αίαντας, τα πάντα θα είχαν χαθεί. Ούτε ο Διομήδης, ούτε ο Οδυσσέας, πολλώ δε μάλλον ο Αγαμέμνονας, δεν ήταν σε θέση να ανατρέψουν την άσχημη αυτή κατάσταση. Στη δική μας περίπτωση, ο κανόνας δεν επιβεβαιώνεται. Όταν η κεντρική ηγεσία είναι αδρανής, η τοπική κοινωνία δεν μπορεί να μένει σιωπηλή. Αφενός διότι με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη εις το διηνεκές μέσω της συμμετοχής των πολιτών· αφετέρου διότι το μεσαίο/μικρό πληθυσμιακό μέγεθος των πόλεων της περιφέρειας είναι άκρως σημαντικός παράγοντας αναφορικά με το ύψιστο ζήτημα της οργάνωσης. Οι πιο ελκυστικοί τρόποι συμμετοχής των πολιτών είναι η «Αρχαιολογία της Κοινωνίας» (community archaeology) και ο θεσμός του «τοπικού ξεναγού» (local guide) που προωθεί και η ΕΕ. Ο πρώτος εξασφαλίζει την άμεση συμμετοχή προς ιδία ικανοποίηση ενώ ο δεύτερος δεν συνδέεται μόνο με την παράθεση μυθιστορικών γεγονότων αλλά με την εμβριθή ανάλυση αυτών καθώς και με την εξιστόρηση του παρόντος της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας. Οι προαναφερθείσες πολιτικές χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης στη διεθνή βιβλιογραφία.
Ένας άλλος τρόπος διαχείρισης της Αχίλλειας πολιτισμικής κληρονομιάς είναι όχι απλώς η γνώση αλλά η κατανόηση της. Για παράδειγμα, ας αναλογιστούμε πόσοι γνωρίζουν τον μαθηματικό τύπο του Πυθαγορείου Θεωρήματος· η απάντηση είναι «οι περισσότεροι». Τί γίνεται όμως στην περίπτωση που θέσουμε το ερώτημα «Γιατί ισχύει αυτός ο μαθηματικός τύπος και όχι κάποιος άλλος;…Πώς προκύπτει αυτός ο μαθηματικός τύπος;». Οι καταφατικές απαντήσεις που θα λάβουμε είναι ελάχιστες. Κάτι ανάλογο ισχύει και για τον γιο του Πηλέα. Έχουμε φτάσει στο σημείο, το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό για τον ημίθεο μας, να είναι η φτέρνα του ή το γεγονός ότι ήταν – μεταφορικά μιλώντας – μία πολεμική μηχανή. Μα πώς είναι δυνατόν να ισχύει κάτι τέτοιο; Είναι δυνατόν το ιδεατό πρότυπο ανθρώπου να χαρακτηρίζεται αποκλειστικά από την πολεμική αρετή; Ασφαλώς και όχι. Η ενδελεχής μελέτη του Αχιλλέα είναι σε θέση να μας δημιουργήσει προτάσεις προς υλοποίηση. Ενδεικτικά, αθλητικοί αγώνες παγκοσμίου εμβέλειας λόγω της ρώμης του και της ταχύτητας του σε συνδυασμό με το πένταθλο που οφείλεται στον πατέρα του, τον Πηλέα· συνεδριακός τουρισμός με προμετωπίδα την ιατρική, λόγω των γνώσεων του αλλά και των ιαματικών λουτρών και το δίκαιο, ως προσωποποίηση του στην Ιλιάδα και ως καταγωγή από τον δικαιότερο άνθρωπο που έζησε, τον Αιακό· περιπατητικές διαδρομές με επίκεντρο τη φιλοσοφία. Μα πόσο φιλοσοφημένος μπορεί να είσαι για να υποδέχεσαι τον θάνατο σαν ένα φίλο από τα παλιά; Η εύρεση των ανακτόρων είναι αρχαιολογικός στόχος· αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να αξιοποιήσουμε το μυστήριο που περιβάλλει την ακριβή τοποθεσία τους.
Πριν 3 χρόνια, κατά τη διάρκεια εκπόνησης της Διδακτορικής μου Διατριβής και περιπλανώμενος στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας, όπως προανέφερα, συναντήθηκα κατά τύχη με ορισμένους ρομαντικούς οδοιπόρους ορμώμενοι εκ Γερμανίας και εξ Αυστρίας. Σκοπός τους, ήταν κατά κάποιο τρόπο, ο περιπατητικός τουρισμός ως βιωματική εμπειρία στα χώματα του Βασιλείου της Φθίας. Τί υποδεικνύει η προηγούμενη παράθεση γεγονότων; Μα φυσικά, το πηγαίο και κρυστάλλινο ενδιαφέρον ατόμων που έχουν ασχοληθεί ενδελεχώς με την Ελληνική Μυθολογία. Σε αυτό το ενδιαφέρον έγκειται το μέλλον της ανάδειξης και της αξιοποίησης της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
Η συγκεκριμένη περιοχή της χώρας μας δεν μπορεί να αποτελέσει σε καμία περίπτωση τόπο μαζικού τουρισμού· αυτό είναι προνόμιο των νησιών και της Νότιας Ελλάδος γενικότερα. Συνεπώς, η μοναδική λύση που προκρίνεται είναι η βιώσιμη ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού και πιο συγκεκριμένα, του πολιτισμικού τουρισμού. Αν και ο όρος είναι πολυσχιδής, εντούτοις η έμφαση σε στοχευμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα μοιάζει να είναι επιτακτική ανάγκη.
Είναι πεποίθηση μου το γεγονός ότι αν μπορεί κάτι να αλλάξει, αυτό θα γίνει με κατεύθυνση από «πάνω προς τα κάτω». Τρανή απόδειξη, ο ήρωας μας όταν αποσύρθηκε στη σκηνή του. Ως επακόλουθο, ο Έκτορας παρά λίγο να βάλει φωτιά στα πλοία των Αχαιών. Αν δεν έδειχνε πυγμή ο έτερος Αιακίδης, ο Αίαντας, τα πάντα θα είχαν χαθεί. Ούτε ο Διομήδης, ούτε ο Οδυσσέας, πολλώ δε μάλλον ο Αγαμέμνονας, δεν ήταν σε θέση να ανατρέψουν την άσχημη αυτή κατάσταση. Στη δική μας περίπτωση, ο κανόνας δεν επιβεβαιώνεται. Όταν η κεντρική ηγεσία είναι αδρανής, η τοπική κοινωνία δεν μπορεί να μένει σιωπηλή. Αφενός διότι με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη εις το διηνεκές μέσω της συμμετοχής των πολιτών· αφετέρου διότι το μεσαίο/μικρό πληθυσμιακό μέγεθος των πόλεων της περιφέρειας είναι άκρως σημαντικός παράγοντας αναφορικά με το ύψιστο ζήτημα της οργάνωσης. Οι πιο ελκυστικοί τρόποι συμμετοχής των πολιτών είναι η «Αρχαιολογία της Κοινωνίας» (community archaeology) και ο θεσμός του «τοπικού ξεναγού» (local guide) που προωθεί και η ΕΕ. Ο πρώτος εξασφαλίζει την άμεση συμμετοχή προς ιδία ικανοποίηση ενώ ο δεύτερος δεν συνδέεται μόνο με την παράθεση μυθιστορικών γεγονότων αλλά με την εμβριθή ανάλυση αυτών καθώς και με την εξιστόρηση του παρόντος της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας. Οι προαναφερθείσες πολιτικές χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης στη διεθνή βιβλιογραφία.
Ένας άλλος τρόπος διαχείρισης της Αχίλλειας πολιτισμικής κληρονομιάς είναι όχι απλώς η γνώση αλλά η κατανόηση της. Για παράδειγμα, ας αναλογιστούμε πόσοι γνωρίζουν τον μαθηματικό τύπο του Πυθαγορείου Θεωρήματος· η απάντηση είναι «οι περισσότεροι». Τί γίνεται όμως στην περίπτωση που θέσουμε το ερώτημα «Γιατί ισχύει αυτός ο μαθηματικός τύπος και όχι κάποιος άλλος;…Πώς προκύπτει αυτός ο μαθηματικός τύπος;». Οι καταφατικές απαντήσεις που θα λάβουμε είναι ελάχιστες. Κάτι ανάλογο ισχύει και για τον γιο του Πηλέα. Έχουμε φτάσει στο σημείο, το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό για τον ημίθεο μας, να είναι η φτέρνα του ή το γεγονός ότι ήταν – μεταφορικά μιλώντας – μία πολεμική μηχανή. Μα πώς είναι δυνατόν να ισχύει κάτι τέτοιο; Είναι δυνατόν το ιδεατό πρότυπο ανθρώπου να χαρακτηρίζεται αποκλειστικά από την πολεμική αρετή; Ασφαλώς και όχι. Η ενδελεχής μελέτη του Αχιλλέα είναι σε θέση να μας δημιουργήσει προτάσεις προς υλοποίηση. Ενδεικτικά, αθλητικοί αγώνες παγκοσμίου εμβέλειας λόγω της ρώμης του και της ταχύτητας του σε συνδυασμό με το πένταθλο που οφείλεται στον πατέρα του, τον Πηλέα· συνεδριακός τουρισμός με προμετωπίδα την ιατρική, λόγω των γνώσεων του αλλά και των ιαματικών λουτρών και το δίκαιο, ως προσωποποίηση του στην Ιλιάδα και ως καταγωγή από τον δικαιότερο άνθρωπο που έζησε, τον Αιακό· περιπατητικές διαδρομές με επίκεντρο τη φιλοσοφία. Μα πόσο φιλοσοφημένος μπορεί να είσαι για να υποδέχεσαι τον θάνατο σαν ένα φίλο από τα παλιά; Η εύρεση των ανακτόρων είναι αρχαιολογικός στόχος· αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να αξιοποιήσουμε το μυστήριο που περιβάλλει την ακριβή τοποθεσία τους.
Επαναλαμβάνω, πρόκειται για ενδεικτικές προτάσεις. Το μωσαϊκό δραστηριοτήτων οφείλει να προκύψει έπειτα από ανοικτό διάλογο με την τοπική κοινωνία και να κινηθούμε όλοι συντεταγμένα, σαν Σπαρτιατική φάλαγγα, για το καλό του τόπου μας. Η διαφοροποίηση στην αντίληψη σχετικά με τον εναλλακτικό τουρισμό έχει πολλά οφέλη. Πρώτον, βασικό γνώρισμα αυτού του είδους των τουριστών είναι το υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Δεν αρέσκονται σε μία απλή εξιστόρηση καθώς πρόκειται για καλλιεργημένα άτομα και κατά συνέπεια, το επίπεδο συναναστροφής ανεβαίνει. Δεύτερον, το κοινωνικό τους υπόβαθρο είναι επίσης υψηλό· εχέγγυο για σεβασμό προς τον οποιονδήποτε τόπο επίσκεψης. Τρίτον, το οικονομικό υπόβαθρο τους παραμένει και αυτό σε υψηλή κλίμακα· το κεφάλαιο τους κινείται με σχετική ευκολία στην τοπική αγορά. Όλα αυτά συνηγορούν στη δημιουργία μίας μαθηματικής σταθεράς. Δηλαδή, οι πολιτισμικοί τουρίστες είναι μεν λιγότεροι από τους μαζικούς αλλά σταθερά μετακινούνται αναζητώντας κάτι το γνήσιο, εξωπραγματικό, μεταφυσικό.
Ένας άλλος τρόπος διαχείρισης που ενδείκνυται είναι η γεωμορφολογία της περιοχής μας. Με ζέση και στρατηγικό σχέδιο είμαστε σε θέση να δομήσουμε πολιτισμικές διαδρομές, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα πολιτισμικό ακτινωτό δίκτυο, κι αυτό διότι οι αποστάσεις είναι περίπου ίδιες (πλείστα όσα μνημεία τρομερής εμβέλειας που δεν κάνω καν τον κόπο να αναφέρω εδώ). Η ποικιλία άλλωστε, αποτελεί από μόνη της κίνητρο. Έτσι, θα αναδειχθεί όλη η Κεντρική Ελλάδα, η οποία συνδέεται άρρηκτα με τον Αχιλλέα και αποτελεί την κοιτίδα της Ελλάδος αφού το όνομα «Ελλάς» εδώ πρωτοεμφανίστηκε. Η Ελλάδα είναι θυγατέρα της Κεντρικής Ελλάδος και αυτό οφείλει να είναι η αιχμή του δόρατος στην προσπάθεια που επιθυμούνε να κάνουμε για το brand name μας.
Για να λάβουν όμως τα προηγούμενα σάρκα και οστά, δεν πρέπει να λησμονούμε και το ρόλο που διαδραματίζει ο χώρος, ως πτυχή προς αξιοποίηση. Ο σύγχρονος τουρίστας είναι απαιτητικός, κάτι που ισχύει και για τις μετακινήσεις του. Είναι δύσκολο για τον καθένα η άφιξη του στην περιοχή μας από την Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη έπειτα από ένα κουραστικό ταξίδι. Επομένως, οι υποδομές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και το αεροδρόμιο της Ν. Αγχιάλου είναι πρωτευούσης σημασίας. Προσοχή όμως, διότι δεν είναι θέμα Περιφέρειας Θεσσαλίας αλλά των ίδιων των πολιτών.
Για να κατασκευαστεί ένα άρτιο αρχαιοελληνικό άγαλμα (η λέξη προέρχεται από το «αγαλλίασις», απόδειξη του ότι ένα άγαλμα δεν είναι απλώς ένα ακίνητο κατασκεύασμα) χρειάζεται επιμονή και υπομονή. Για να κάνει κάποιος 1.000 βήματα, πρέπει να κάνει το 1ο. Καιρός λοιπόν να ενώσουμε τη θεωρία με την πράξη και να οδηγηθούμε σε αυτό που αξίζει σε εμάς και στο γιο της Νηρηίδας. Μόνο τότε θα δώσουμε βάση και θα ενδυναμώσουμε τον πολιτισμό. Ο πολιτισμός σχετίζεται με τον όρο «πόλις», που σημαίνει ότι οι δραστηριότητες των ανθρώπων που καθορίζουν τις σχέσεις μας και τις αντιλήψεις μας, λαμβάνουν χώρα σε ένα πλαίσιο όπου άνθρωποι έρχονται σε επαφή. Η ενεργός συμμετοχή μας είναι άκρως απαραίτητη. Αυτό αποτυπώνεται μεταφορικά και στον τίτλο του πονήματος· για να σηκωθεί ο ήλιος ψηλά στον ουρανό, απαραίτητη προϋπόθεση είναι οι ενέργειες της θεάς της αυγής, το πρώτο φως, η ηλιαχτίδα. Το ερέθισμα εκείνο, για να βγουν από τη χειμερία νάρκη οι νευρικές/πολιτισμικές μας απολήξεις.
3.200 χρόνια είναι πολλά!! Εγώ είμαι έτοιμος να συνοδεύσω την Ηώ για να αντικρύσω τον Ήλιο!! Εσύ;;
Ένας άλλος τρόπος διαχείρισης που ενδείκνυται είναι η γεωμορφολογία της περιοχής μας. Με ζέση και στρατηγικό σχέδιο είμαστε σε θέση να δομήσουμε πολιτισμικές διαδρομές, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα πολιτισμικό ακτινωτό δίκτυο, κι αυτό διότι οι αποστάσεις είναι περίπου ίδιες (πλείστα όσα μνημεία τρομερής εμβέλειας που δεν κάνω καν τον κόπο να αναφέρω εδώ). Η ποικιλία άλλωστε, αποτελεί από μόνη της κίνητρο. Έτσι, θα αναδειχθεί όλη η Κεντρική Ελλάδα, η οποία συνδέεται άρρηκτα με τον Αχιλλέα και αποτελεί την κοιτίδα της Ελλάδος αφού το όνομα «Ελλάς» εδώ πρωτοεμφανίστηκε. Η Ελλάδα είναι θυγατέρα της Κεντρικής Ελλάδος και αυτό οφείλει να είναι η αιχμή του δόρατος στην προσπάθεια που επιθυμούνε να κάνουμε για το brand name μας.
Για να λάβουν όμως τα προηγούμενα σάρκα και οστά, δεν πρέπει να λησμονούμε και το ρόλο που διαδραματίζει ο χώρος, ως πτυχή προς αξιοποίηση. Ο σύγχρονος τουρίστας είναι απαιτητικός, κάτι που ισχύει και για τις μετακινήσεις του. Είναι δύσκολο για τον καθένα η άφιξη του στην περιοχή μας από την Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη έπειτα από ένα κουραστικό ταξίδι. Επομένως, οι υποδομές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και το αεροδρόμιο της Ν. Αγχιάλου είναι πρωτευούσης σημασίας. Προσοχή όμως, διότι δεν είναι θέμα Περιφέρειας Θεσσαλίας αλλά των ίδιων των πολιτών.
Για να κατασκευαστεί ένα άρτιο αρχαιοελληνικό άγαλμα (η λέξη προέρχεται από το «αγαλλίασις», απόδειξη του ότι ένα άγαλμα δεν είναι απλώς ένα ακίνητο κατασκεύασμα) χρειάζεται επιμονή και υπομονή. Για να κάνει κάποιος 1.000 βήματα, πρέπει να κάνει το 1ο. Καιρός λοιπόν να ενώσουμε τη θεωρία με την πράξη και να οδηγηθούμε σε αυτό που αξίζει σε εμάς και στο γιο της Νηρηίδας. Μόνο τότε θα δώσουμε βάση και θα ενδυναμώσουμε τον πολιτισμό. Ο πολιτισμός σχετίζεται με τον όρο «πόλις», που σημαίνει ότι οι δραστηριότητες των ανθρώπων που καθορίζουν τις σχέσεις μας και τις αντιλήψεις μας, λαμβάνουν χώρα σε ένα πλαίσιο όπου άνθρωποι έρχονται σε επαφή. Η ενεργός συμμετοχή μας είναι άκρως απαραίτητη. Αυτό αποτυπώνεται μεταφορικά και στον τίτλο του πονήματος· για να σηκωθεί ο ήλιος ψηλά στον ουρανό, απαραίτητη προϋπόθεση είναι οι ενέργειες της θεάς της αυγής, το πρώτο φως, η ηλιαχτίδα. Το ερέθισμα εκείνο, για να βγουν από τη χειμερία νάρκη οι νευρικές/πολιτισμικές μας απολήξεις.
3.200 χρόνια είναι πολλά!! Εγώ είμαι έτοιμος να συνοδεύσω την Ηώ για να αντικρύσω τον Ήλιο!! Εσύ;;
